Parafii i świątynie

Dekanat Iwje

Juraciszki są znane już od XVI w., jednak parafia katolicka została tu organizowana tylko w Dwudziestoleciu Międzywojennym (chociaż według miejscowego podania cerkiew, która i teraz funkcjonuje w centrum wsi, została przerobiona w 1839 r. ze świątyni unickiej, która w swoim czasie była kościołem). Pierwszy kościół został tu pobudowany w 1937 r. i konsekrowany pod tytułem Przemienienia Pańskiego przez arcybiskupa wileńskiego Romualda Jałbrzykowskiego 9 czerwca 1938 r. Była to drewniana świątynia, wnętrze której na trzy nawy było podzielone kwadratowymi w podstawie słupami.
    Pierwszym proboszczem został ks. Antoni Twardowski. Podczas okupacji hitlerowskiej nowy proboszcz ks. Wincenty Stryżniewski był aresztowany, posadzony do lidzkiego więzienia, a 10 marca 1943 r. rozstrzelany razem z innymi kapłanami.
    Za czasów radzieckich kościół był zniszczony, a później zrujnowany w 1955 r. (dzisiaj na tym miejscu znajduje się stancja autobusowa). Lecz w naszych czasach świątynia znowu się odradza. Od 1991 r. wierni gromadzili się na nabożeństwa w kaplicy – specjalnie przystosowanym pomieszczeniu byłej drewnianej szkoły. A od 2002 r. w centrum wsi według projektu architektów br. Bello Lani SVD, dr. Karola M. Rufa i Sergiusza Miadzia rozpoczęto budownictwo potężnej kamiennej świątyni z żółtej cegły na zewnątrz. Od końca lata 2004 r. w kościele stale są odprawiane nabożeństwa, lecz konsekracja świątyni jest zaplanowana po uporządkowaniu wnętrz i terenu kościelnego. †

Dekanat Iwie

W źródłach pisemnych osiedle jest znane z XV w., z 1940 r. wspomina się jak własność Gasztoldów, z 1549 r. – Radziwiłłów, z 1569 r. – własność królewska, a z 1766 r. – Zieniewiczów. W XVI–XVIII ww. Traby są centrum starostwa, miasteczkiem.
    Parafia trabska jest najstarsza w dekanacie Iwiejskim. Kościół parafialny pod tytułem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny został założony przez Marię (Marynę) Holszańską w 1410 r. Nowa drewniana świątynia została zbudowana z fundacji kanclerza litewskiego i wnuka pierwszej fundatorki Albrechta Gasztolda (+1539) w 1534 r. Z tamtych czasów przy parafii pracowała szkoła katolicka. Marszałek Albrechta Gasztolda Jakub Krabanowicz powiększył fundusz kościelny, a sam Gasztold w 1538 r. założył tu misjonarię na 5 kapłanów i 1 kleryka. W 1543 r. żona Gasztolda także powiększyła fundusz.
    Do parafii trabskiej dekanatu Wiszniewskiego (teraz parafia w dekanacie Oszmiańskim) w XIX w. należały kaplice w Ładziecieniatach, Tokaryszkach i Cieniukowszczyźnie (teraz par. Juraciszki), Jancewiczach (teraz par. Bakszty) oraz na miejscowym cmentarzu. Działała szkoła parafialna, ilość parafian nie przewyższała 4000 wiernych. †

Dekanat Wołkowysk

Kościół w Wołkowysku został założony w latach 1400. przez wielkiego księcia WKL Witolda, który uposażył parafię wsią Jasienowica. Pierwotnie kościół był konsekrowany pod tytułem św. Mikołaja. Drewniany budynek świątyni był palony przez Krzyżaków (1409 r., 1413 r.) i Tatarów (1504 r.), ale na nowo odbudowywał się dzięki królewskim, magnackim i szlacheckim funduszom. Fundusz Witolda został pomnożony przez królów Kazimierza i Aleksandra Jagiellonów. W roku 1511. król Zygmunt I stwierdził fundusz i nadał kościołowi status fary, oprócz tego w 1516 r. on wyzwolił od podatków należącą kościołowi karczmę. W 1523 r. kanonik wileński ks. Wacław Czyrka zapisał na farę wołkowyską swój majątek dziedziczny Kupaliszcze oraz karczmę w Wołkowysku. †

Dekanat Wołkowysk

Miejscowość znana jest już od XV wieku jako właśność wojewody nowogródzkiego Aleksandra Chodkiewicza (+1549), na początku XVI wieku posiadała status miasteczkaw powiecie wołkowyskim woj. nowogrodzkiego WKL (majątek Chodkiewczów o tej samej leżał obok, dlatego miasteczko nazywano też Podrośl) i należało od końca XVI w. do jego wnuka kasztelana wileńskiego Hieronima Chodkiewicza (+1617). Właśnie dzięki jego staraniom pod koniec XVI stulecia w Rosi ufundowano pierwszą świątynię, uposażając ją folwarkiem Harasimowszczyzna (obecnie Plebanowce), nakładając przy tym na plebanów obowiązek utrzymania trzech sług kościelnych do grania na organach, posługi proboszczowi i uczenia dzieci. †

Dekanat Wołkowysk

Po raz pierwszy Podorosk wspomina się w 1522 r. Właśnie w tym roku założono tu kościół. Fundatorami świątyni byli szlachcice Kłoczkowie, ówcześni właściciele majątku. W połowie XVI w. przy kościele istniała altaria. Na mapie WKL Makowskiego (około 1600 r.) Podorosk oznaczono jako miasteczko. W XVII w., prawdopodobnie w związku z działaniem Reformacji, parafia zatrzymała swe istnienie. W 1630 r. właścicielka miasteczka Maryna Kłoczkówna Podoroska ufundowała tu cerkiew prawosławną i ofiarowała opiekę nad funduszem wileńskiemu klasztorowi Świętego Ducha. Jednak staraniem jej syna Pawła Dolskiego – wołkowyskiego wojskiego – w 1643 r. cerkiew przyjęła unię.
    Nie później niż w połowie XVIII w. właścicielami Podoroska zostali Grabowscy. Hrabia Paweł Grabowski (+1794 r.), starosta wołkowyski, lub Zygmunt Ksawery Grabowski (+1809) (nie jest wiadome, kto z nich w tamtych czasach był właścicielem Podoroska) w miejsce byłej drewnianej wzniósł murowaną cerkiew unicką. Świątynię poświęcono pod wezwaniem św. Elżbiety Królowej Węgierskiej i Dziewicy. †

Dekanat Wołkowysk

Owa część miasta powstała w związku z istnieniem tu stacji kolejowej o takiej samej nazwie, otworzonej w 1908 r. Miejscowa parafia stała się niezależną od wołkowyskiej w 1925 r. z inicjatywy ówczesnego proboszcza Fary i dziekana wołkowyskiego ks. Bolesława Sperskiego. Początkowo postanowiono zbudować tymczasową świątynię, której kamień węgielny założono 25 lipca 1926 r. Według projektu architekta Brunona Zborowskiego, kościół w stylu polskiego modernizmu czasów międzywojennych wzniesiono z drewnianych słupów telegraficznych. 12 grudnia nową świątynię pod tytułem św. Stanisława Kostki konsekrował arcybiskup wileński Romuald Jałbrzykowski. Razem ze świątynią ogrodzono plac przykościelny, zbudowano też plebanię. W 1935 r. powstał również Dom Katolicki (spalony podczas II wojny światowej). Przed II wojną światową liczba parafian wynosiła 3500 osób; proboszczowi pomagały siostry terezjanki. Na wzgórzu na północ od kościoła została wzniesiona murowana plebania. †